Branża

Polskie jabłka

Autor: Prof. dr hab. Eberhard Makosz

W polskim sadownictwie jabłka od dawna są podstawowym gatunkiem owoców. Udział w produkcji wszystkich owoców wynosi ponad 70%.

W naszym kraju uprawa jabłoni ma bardzo bogate tradycje, sięgające do późnego Średniowiecza. Pierwszy okres dynamicznego rozwoju uprawy jabłoni trwał od 1918 do 1960 roku. Wówczas uprawiano wysokopienne drzewa, na silnie rosnących podkładkach w rozstawie 10 x 10 m. W międzyrzędziach uprawiano różne rośliny rolnicze i ogrodnicze. Dominowały małe sady, głównie przydomowe, z których dochody były dodatkowym źródłem dochodu w gospodarstwie. Plony były niskie, zbiory nie przekraczały 300 tyś. ton.

Od roku 1960 Instytut Sadownictwa w Skierniewicach wdrażał przez siebie opracowany nowy model sadu jabłoniowego oparty o wzór amerykańskich sadów jabłoniowych. Drzewa były niskopienne na silnie rosnących podkładkach z korono kolistą w rozstawie 6 x 4 m. Z odmian dominowały Mc Intosh, Jonatan, Cortland, Lobo i Idared. Powierzchnia towarowych sadów wahała się od 2 do 10 hektarów. Część gospodarstw specjalizowała się już w produkcji jabłek. Plony wahały się od 5 do 20 ton z hektara, a zbiory od 1.3 – 1.5 mln ton z powierzchni około 150 tyś. hektarów. Z tej ilości na zagęszczony sok przerabiano 50 do 60 % jabłek, a do różnych krajów eksportowano 100 do 150 tys. ton z rekordową ilością 224 tyś. ton w 1986 roku, przy plonie 20 ton z hektara jabłek średniej jakości uzyskano wysokie dochody, zwłaszcza w latach 1970 – 1978. Budowano pierwsze chłodnie z kontrolowaną atmosferą. Okres sadów niskopiennych zakończył się bezpowrotnie po 40 latach trwania.

 Od 2000 roku zaszły duże zmiany w uprawie jabłoni. W tych zmianach duży udział miało Towarzystwo Rozwoju Sadów Karłowych. W oparciu o wzory zachodnioeuropejskich sadów jabłoniowych od 2000 roku zaczęto na szerszą skalę zakładać jabłoniowe sady karłowe. W tych sadach rozstawa drzew waha się od 3.5 – 4.0 x 0.8 – 1.5, m., z zdecydowaną przewagą na podkładce M 9 z wrzecionowym kształtem korony, wysokości około 3.5 m. Zmieniły się uprawiane odmiany. W pierwszych latach tego okresu dominowały Golden Delicious, Jonagold, Sampion, Gloster i nadal Idared, później jeszcze Gala. Teraz w nowo zakładanych sadach towarowych na hektarze sadzi się około 3 500 drzewek, w większości odwirusowanych dobrej jakości, różnych sportów odmian Gala, Golden Delicious, Jonagold, Sampion, Idared i Ligol. Aktualnie w takich dobrze pielęgnowanych sadach i przy normalnych warunkach pogodowych średnie plony wahają się od 40 do 60 ton z hektara, coraz lepszej jakości. W ostatnich pięciu latach zbiory wahały się od 3.0 do 3.8 mln ton, z czego wyeksportowano od ponad 700 do 1.234 tyś. ton w 2012 roku. Najwięcej na świecie. Przy plonie około 40 ton z hektara koszty produkcji 1 kg jabłek dobrej jakości odmian Gala i Golden Delicious utrzymują się w granicach 0.90 – 1,00 zł, a odmiany Idared od 0,85 – 0,90 zł. Średnie ceny skupu za 1 kg jabłek dobrej jakości bez przechowania i opakowań wahają się dla odmian Gala i Golden Delicious od 1,20 do 1,25 a odmiany Idared od 0.75 do 1,00 zł.

Od drugiej wojny światowej w rozwoju krajowej produkcji jabłek ważną role odgrywa przemysł przetwórczy produkujący soki zagęszczone. Około 50 – 55 % jabłek przerabia się na ten produkt. Z punktu widzenia ekonomicznego, produkcja jabłek przemysłowych jest atrakcyjna dla naszych producentów przy cenie 0,42 zł/kg.

 W rozwoju opłacalnej produkcji, zwłaszcza eksportu jabłek ważne znaczenie mają grupy i organizacje producentów, wspierane ze środków Unii Europejskiej. Aktualnie jest około 130 takich podmiotów zajmujących się skupem i dystrybucją jabłek. Dzięki nim możliwy jest eksport około 1.0 mln ton. W grupach i organizacjach zrzeszonych jest około 5 000 producentów zajmujących się towarową produkcją jabłek. Stanowi to zaledwie 10 % tej grupy producentów.

 Nasz kraj skazany jest na wysoki eksport jabłek. Przy produkcji około 3.5 mln ton, w tym 1.7 do 1.8 mln ton jabłek deserowych, trzeba wyeksportować 1.1 do 1.2 mln ton. To się udało w 2012 roku przy produkcji jabłek 3.8 mln ton. W sezonie 2012/2013 wysłaliśmy zagranicę 1.23 mln ton, najwięcej na świecie. Od wielu już lat największym odbiorcą naszych jabłek jest Rosja, około 60 % wszystkich eksportowanych jabłek. Do krajów Unii Europejskiej eksportujemy zaledwie 15 %.Wysoki eksport do Rosji wynika z możliwości sprzedaży jabłek niższej jakości i wszystkich odmian uprawianych w kraju, w tym głównie Idared, która jeszcze dominuje w naszej produkcji jabłek. Musimy szukać nowych rynków zbytu na nasze jabłka.

 Krajowa produkcja jabłek jest bardzo zróżnicowana. Według Głównego Urzędu Statystycznego aktualna powierzchnia sadów wynosi około 180 tys. hektarów. Tą powierzchnię można podzielić na trzy grupy. Szacunkowy podział jest następujący. Pierwsza grupa to małe sady przydomowe z powierzchnią około 40 tyś. hektarów i produkcją 200 do 300 tyś. ton jabłek miernej jakości. Znaczna część to tzw. jabłka przemysłowe. Druga grupa to sady z niskim i średnim poziomem intensywności produkcji jabłek. Są to sady ze starymi odmianami, starych drzew w rozstawie 6 x 4m, niedostatecznie pielęgnowane. Średnie plony nie przekraczają 20 ton z hektara z niewielkim udziałem jabłek wysokiej jakości, najwyżej 20 %. Powierzchnia takich sadów może wynieść około 100 tyś. hektarów z produkcją 1.3 do 1.5 mln ton, w tym około 1.0 mln ton jabłek przemysłowych. We większości tych sadów produkcja jest opłacalna w latach kiedy są sprzyjające warunki do wzrostu jabłek, a niesprzyjające dla chorób i szkodników. W trzeciej grupie sadów o wysokim i bardzo wysokim poziomie intensywności produkcji jabłek, powierzchnia wynosi około 40 tyś. hektarów, a produkcja jabłek 1.7 do 1.8 mln ton, w tym 700 tys. ton bardzo wysokiej jakości i 400 tys. ton jabłek przemysłowych.

 Mocne i słabe strony naszej produkcji jabłek. Do mocnych stron można zaliczyć: • korzystne warunki klimatyczne i glebowe dla nowoczesnych, wysokoprodukcyjnych sadów jabłoniowych na dużej powierzchni kraju, • rosnąca powierzchnia sadów o wysokim poziomie produkcyjnym i większych gospodarstw dobrze wyposażonych w podstawowe środki inwestycyjne do produkcji i dystrybucji jabłek, • bliskie rynki zbytu, • jeszcze relatywnie niski koszt pracy,3 – 4 euro/godz., • dobrze rozwinięte szkółkarstwo sadownicze i przemysł przetwórczy.

Do słabych stron: • za wysoki udział jabłek niskiej jakości, • niski poziom zorganizowania producentów w organizacjach branżowych, zwłaszcza w podmiotach zajmujących się handlem jabłkami, • brak koncentracji w eksporcie jabłek, • niskie spożycie jablek,15 do 16 kg/mieszkańca, • niskie zabezpieczenie sadów przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, takimi jak: susza, przymrozki, gradobicia.

 Przy produkcji jabłek powyżej 3.0 mln zajmujemy pierwsze miejsce w Europie i trzecie na świecie, po Chinach i USA. Przy aktualnej wielkości produkcji i poziomie cen zbytu, nasze jabłka są konkurencyjne dla jabłek z wielu krajów na rynku europejskim. Warto podkreślić, że nie jesteśmy konkurencyjni dla krajów, które eksportują jabłka odmian Gala, Fuji czy Granny Smith. Te odmiany odgrywają niewielką rolę w naszym eksporcie. Dominują Idared, Jonagold, Sampion, Gloster, Lobo i Cortland. Powoli wzrasta eksport odmiany Golden Delicious i Gala. Nadal możemy być największymi producentami jabłkowego soku zagęszczonego i drzewek jabłoni. Eksport soku zagęszczonego waha się od 190 do 275 tyś. ton, a drzewek jabłoni 3 – 4 mln sztuk.

 Rośnie potencjał produkcyjny naszych sadów m.in. przez nowe nasadzenia. W najbliższych latach przy normalnym przebiegu pogody zbiory mogą wynieść około 4.2 mln ton. Wtedy, aby zagospodarować wszystkie jabłka po opłacalnych cenach trzeba przerobić na sok zagęszczony co najmniej 2.2 mln ton i wyeksportować 1.3 do 1.4 mln ton. Możliwości przerobowe naszego przemysłu przetwórczego wynoszą co najmniej 2.5 mln ton jabłek. Nie wiadomo tylko czy będzie popyt na taką ilość jabłek przemysłowych. Duże problemy mogą być w eksporcie tak dużej ilości jabłek deserowych. A to dlatego, że jeszcze za dużo jest jabłek niskiej jakości, brakuje skoncentrowanego eksportu, w produkcji za mało jest jednokolorowych odmian, zwłaszcza czerwonych. Jeśli pod tymi względami szybko nie zajdą istotne zmiany, znaczna część jabłek nie zostanie zagospodarowana, co wpłynie na opłacalność a potem spadek produkcji. Zmniejszy się liczba gospodarstw produkujące jabłka. Moim zdaniem przy zbiorach powyżej 4.0 mln ton będą duże trudności w zbycie wszystkich jabłek po opłacalnych cenach.

 Dla utrzymania równowagi cenowej jabłek na europejskim rynku wystarczy około 3.5 mln ton w naszym kraju, w tym około 50 % jabłek deserowych. Wtedy eksport winien wynieść 1.0 do 1.1 mln ton z przewagą odmian dwukolorowych, z powodu braku większej ilości odmian jednokolorowych. Z powodów ekonomicznych, w najbliższych latach należy się spodziewać spadku powierzchni sadów z niskim i średnim poziomem intensywności z nieznacznym wzrostem sadów o bardzo wysokim poziomie produkcyjnym. W nowych nasadzeniach będą przeważały sady z liczbą 3 500 do 4 000 drzew na hektarze, wyłącznie na podkładce M 9 z koroną kształtu kolumnowego wysokości 4 metrów, z większym udziałem odmian jednokolorowych. Średnie plony będą się wahały od 50 do 55 ton z hektara z dobrą jakością jabłek. Przy niższych plonach produkcja będzie nieopłacalna. Sądzę, iż wzrośnie liczba większych i dobrze zorganizowanych grup i organizacji producentów zdolnych do skoncentrowanego eksportu jabłek. Jeszcze wzrośnie pojemność przechowalnicza chłodni ze zmodyfikowaną atmosferą. Około 10 lat temu wynosiła 200 tyś. ton, teraz 800 do 850 tyś. ton, a za kilka lat około 1 mln ton. Wzrosną koszty pracy i wszystkie koszty produkcji. Przy plonie 50 ton z hektara można się spodziewać kosztów jednego kilograma jabłek na poziome 1,00 do 1,15 zł. Wydaje się, że na światowym rynku realne będą ceny dla producentów, bezpośrednio po zbiorze, za jabłka dobrej jakości na poziomie 1,15 – 1,60 zł/kg. Nieopłacalna będzie produkcja jabłek przy plonach poniżej 30 ton z hektara, a wyższym plonie z dużym udziałem jabłek niskiej jakości. Wyższe za atrakcyjne odmiany lub owoce (bio) lub niższych zbiorów z powodów pogodowych. W najbliższej przyszłości polskie jabłka przede wszystkim wypełnią lukę odmianową oraz w miejscach nieopłacalnych dla jabłek z innych krajów.

Źródło: www.e-sadownictwo.pl z dnia 16.04.2014 roku